14 May Δημήτρης Μπελαντής-Θέσεις για το σύγχρονο “κράτος έκτακτης ανάγκης

Παρασκευή, 3 Φεβρουαρίου 2012

* Το σύγχρονο «Κράτος Έκτακτης Ανάγκης» αποτελεί μια οξυμένη μορφή της μεταδημοκρατικής-νεοφιλελεύθερης μορφής κράτους (Κόλιν Κράουτς, 2006) ως ειδικότερης εκδήλωσης του μονοπωλιακού αστικού κράτους. Ήδη στην μεταδημοκρατική μορφή κράτους (από το 1980 μέχρι και σήμερα), παύουν να διακρίνονται τα προγράμματα των αστικών κομμάτων εξουσίας ως καθαρές εναλλακτικές των μορφών ενσωμάτωσης των λαϊκών και μικροαστικών στρωμάτων στον αστικό συνασπισμό εξουσίας – με την έννοια ενός πιο νεοφιλελεύθερου πόλου από τη μια, και ενός πιο φιλοκοινωνικού-σοσιαλδημοκρατικού πόλου από την άλλη. Πρόκειται πλέον για μια μεταηγεμονική μορφή. Στην μεταδημοκρατική μορφή κράτους παύει, επίσης, να λειτουργεί η ηγεμονία μέσα από την παραχώρηση «δικαιωμάτων» και ικανοποίηση άμεσων συμφερόντων των λαϊκών τάξεων. Η μεταδημοκρατική μορφή αρχίζει στις αρχές της δεκαετίας 1980 (στην Ελλάδα μετά το 1989). Παύουν, λοιπόν, να υφίστανται κλασικές προγραμματικές διαφορές των κομμάτων εξουσίας, σε αντίθεση με ό,τι συνέβαινε στην κλασική κεϋνσιανή-φορντιστική περίοδο.

* Παρ’όλα αυτά, στην μεταδημοκρατική περίοδο, και ως την όξυνση της καπιταλιστικής κρίσης (2008), λειτουργούν ακόμη δευτερεύουσες διαφορές διαχείρισης της συναίνεσης, με την έννοια των επιμέρους παραχωρήσεων σε τμήματα των λαϊκών τάξεων και της επιβράδυνσης, σε ορισμένες φάσεις, της αναδιάρθρωσης των καπιταλιστικών σχέσεων (νεοφιλελεύθερος κορπορατισμός).

* Ήδη στην μεταδημοκρατική περίοδο, το κράτος από κράτος–διαιτητής συμφερόντων μετατρέπεται σε κράτος–επιτελείο της αναδιάρθρωσης και οργανωτή της επίθεσης στα λαϊκά και εργατικά κοινωνικά συμφέροντα με απαρχή τον θατσερισμό και ρηγκανισμό. Γίνεται το «ευέλικτο» κράτος που αποχωρίζεται από τον προνοιακό και επιχειρηματικό χαρακτήρα του και αποδίδει στους ιδιώτες τον δημόσιο οικονομικό τομέα του σταδιακά. Επίσης, αρχίζει να καταργεί συστηματικά τις μορφές κοινωνικής προστασίας.

* Με την επιβολή του Κράτους Έκτακτης Ανάγκης (στην Ελλάδα από το 2010 και εξής) έχουμε μια αντιστροφή κατεύθυνσης των αυταρχικών μεθόδων που είχαν χρησιμοποιηθεί για την επιβολή του φορντιστικού παραδείγματος. Τώρα, αντίστοιχες αυταρχικές μέθοδοι χρησιμοποιούνται σε εθνικό αλλά και περιφερειακό επίπεδο (Ε.Ε.) για την πλήρη νεοφιλελεύθερη θεσμοποίηση του κράτους. Πρόκειται για ένα ολοκληρωμένο αντί-New Deal σε χαγιεκιανή κατεύθυνση, για έναν ολοκληρωμένο χαγιεκιανό κρατισμό. To οικονομικό κράτος έκτακτης ανάγκης του Ρούζβελτ (πρβλ. και Clinton Rossiter, 1947) βρίσκει το αντίστοιχο/αντίθετό του στο οικονομικό κράτος έκτακτης ανάγκης του Χάγιεκ. Όλη η ευθύνη για την επιβίωση μετακυλίεται από το κράτος και το κεφάλαιο στον μισθωτό εργαζόμενο.

* Ενώ στην πρώιμη μεταδημοκρατική περίοδο, παρά τις διαδοχικές καπιταλιστικές αναδιαρθρώσεις-απαντήσεις στην κρίση του 1973, ο συνταγματικός κανόνας διατηρούσε μια ορισμένη ρυθμισιμότητα των κοινωνικών σχέσεων και, άρα, διασώζονται ορισμένες σταθερές της φορντιστικής περιόδου, τώρα ο κανόνας της έκτακτης ανάγκης απονομιμοποιεί πλήρως την νομική ρύθμιση του κοινωνικού κράτους (legalization of the delegalisation). Κανόνας γίνεται η εξαίρεση της οικονομικής και κοινωνικής ρύθμισης. Έχουμε μια ανατροπή των παλαιών αναβλητικών συνταγματικών συμβιβασμών, χάριν των οποίων θεσπίστηκαν οι μορφές του συνδικαλισμού, της εργατικής διεκδίκησης και των κοινωνικών-εργασιακών συμφερόντων. Αυτοί οι συμβιβασμοί θα ίσχυαν όσο δεν άλλαζε ριζικά ο ταξικός συσχετισμός δύναμης. Στην ουσία αλλάζει ο «κυρίαρχος» (Καρλ Σμιτ, 1928). Ο «κυρίαρχος» δεν είναι πλέον η συνισταμένη των ταξικών βουλήσεων, έστω με υπεροχή του κεφαλαίου, αλλά η καθαρή ταξική βούληση του μονοπωλιακού κεφαλαίου. Με αυτήν την έννοια έχουμε μια καταστρατήγηση της συνταγματικής μορφής – εκείνες οι ρυθμίσεις/«δικαιώματα» που αφορούν την ελεύθερη επιχείρηση αποκτούν «απόλυτη» προστασία, ενώ αυτές που αφορούν την κοινωνική προστασία παύουν να έχουν ρυθμιστική δύναμη λόγω της «έκτακτης ανάγκης» της δημοσιονομικής κρίσης. Παρατηρείται λοιπόν ένας δυισμός της συνταγματικής μορφής, ο οποίος συνιστά μια καλυμμένη μορφή του άρθρου 48 («κατάσταση πολιορκίας»). Στην ουσία οι διατάξεις που αφορούν την συνδικαλιστική και κοινωνική προστασία αναστέλλονται, ωσότου γυρίσουμε σε κάποια «οικονομική ομαλότητα» και για αόριστο στην πραγματικότητα χρόνο.

* Το οικονομικό «κράτος έκτακτης ανάγκης» επιφέρει ριζικές ανακατατάξεις στη λειτουργία των κομμάτων. Τα αστικά κόμματα εξουσίας παύουν να λειτουργούν σε πολύ μεγάλο βαθμό ως φορείς μεταβίβασης αιτημάτων των κάτω προς τους πάνω. Παύουν να έχουν οποιαδήποτε αυτονομία από τον κρατικό εκτελεστικό μηχανισμό, εθνικό ή και διεθνή/ περιφερειακό («το υπερκράτος της ΕΕ»). Ο εκτελεστικός μηχανισμός παύει να είναι «κομματοκρατούμενος», ενώ αντίστοιχα τα αστικά κόμματα εξουσίας κρατικοποιούνται πλήρως. Βεβαίως, πάντοτε ο αστικός κρατικός μηχανισμός ως σύνολο ήταν αυτός που χάραζε την ηγεμονική γραμμή – υπάρχει όμως τώρα μια βασική διαφορά: αφαιρούνται από τα κόμματα τα μέσα οργάνωσης της κοινωνικής ενσωμάτωσης και διαμεσολάβησης στην κεντρική ηγεμονική γραμμή. Αυτό επιφέρει μια οξύτατη κρίση των αστικών κομμάτων εξουσίας και δημιουργεί την ανάγκη μιας κομματικής περιφέρειας που θα διατηρεί μια ορισμένη σχέση ακόμη με μη αστικά κοινωνικά συμφέροντα (π.χ. «Δημοκρατική Αριστερά» στην Ελλάδα). Επίσης, άλλο ένα σύμπτωμα της οξύτατης κομματικής κρίσης είναι η απόλυτη εξάρτηση των κομμάτων εξουσίας από την εσωτερική και διεθνή (ιμπεριαλιστική) εκτελεστική εξουσία. Κλασικό παράδειγμα είναι η εξαναγκαστική τους συμμετοχή σε ένα συγκυβερνητικό μπλοκ όπως στην Ελλάδα με την κυβέρνηση Παπαδήμου. Αυτός που αποφασίζει την συγκυβέρνηση είναι το εγχώριο και ιδίως το διεθνές χρηματιστικό κεφάλαιο και οι μηχανισμοί του εκτελεστικού στην Ελλάδα και στην Ευρωπαική Ένωση. Μηχανισμοί του εκτελεστικού, οι οποίοι δεν διαθέτουν πια καμία δημοκρατική νομιμοποίηση.

* Ένα ακόμη σημαντικό σύμπτωμα του Κράτους Έκτακτης Ανάγκης είναι η σημαντική υποβάθμιση της όποιας σχετικής αυτονομίας του καπιταλιστικού κράτους έναντι των κυρίαρχων τραπεζικών και χρηματιστικών συμφερόντων, αλλά και του κεφαλαίου συνολικά. Όπως και σε παλαιότερες κοινωνικές και πολιτικές συγκυρίες κρίσης (π.χ. στην Βαϊμάρη του 1920-1930) η ένταση της ταξικής σύγκρουσης και η μείωση των εναλλακτικών προτάσεων εξουσίας (αποβολή κάθε φιλολαϊκής αντιπρότασης) συσπειρώνει τις μερίδες του κεφαλαίου στην πιο σκληρή επιθετική γραμμή και μειώνει την δυνατότητα του κράτους ως επιδιαιτητικού/κορπορατιστικού μηχανισμού. Το «όλοι γύρω από μια γραμμή» δηλώνει την όλο και μεγαλύτερη ομογενοποίηση των αστικών συμφερόντων γύρω από τα επίδικα ζητήματα του κοινωνικού μετώπου και την πλήρη ταύτιση του κρατικού μηχανισμού με αυτά, ακόμη και στην πιο βραχυπρόθεσμη και κοντόφθαλμη μορφή τους. Με αυτήν την έννοια, η σχετική αυτονομία του καπιταλιστικού κράτους έναντι των καπιταλιστών συστέλλεται, και ακόμη περισσότερο μειώνεται η σχετική αυτονομία των Ιδεολογικών Μηχανισμών του Κράτους έναντι του καταναγκαστικού διοικητικού μηχανισμού, που έχει την μπαγκέτα του κράτους-σε-κρίση.

* Η συγκρότηση του Κράτους Έκτακτης Ανάγκης στη σύγχρονή του μορφή σημαίνει και την στροφή σε «σκληρότερα» ιδεολογικά υποσύνολα, τα οποία παρεκκλίνουν από την κλασσική κοινοβουλευτική και φιλελεύθερη/ δημοκρατική ιδεολογία. Από όλες τις πλευρές ακούμε ότι η περίσσεια δημοκρατία βλάπτει και ότι ήταν αυτή που μας έφερε ως εδώ. Η περιφρόνηση προς τα λαϊκά και εργαζόμενα στρώματα και τάξεις και τις ανάγκες τους πάει μαζί με έναν ψοφοδεή εθνικισμό, αλλά και με έναν «ρεαλιστικό» κοσμοπολιτισμό, σαν να περιμένουμε όλοι μας την σωτηρία από τους δανειστές μας. Η λογική ότι η κυριαρχία πρέπει να πηγάζει από την πλειοψηφία προβοκάρεται και λοιδωρείται καθημερινά. Από τα ΜΜΕ προκύπτει ως αυτονόητο ότι η «γραμμή της τρόικας» σχηματίζει τις πλειοψηφίες και δεν οφείλει να υπακούει σε καμία εσωτερική διαφορετική πλειοψηφία. Η συλλογιστική αυτή, σύμφωνα με την οποία η «τρόικα» και τα συμφέροντα των τραπεζών θα έπρεπε να καθορίζουν την πολιτική γραμμή όλων των κομμάτων, είναι μια γραμμή πολιτικά ολοκληρωτική και θυμίζει έντονα την γραμμή του εκφασισμού στην Γερμανία του τέλους του ’20 και των αρχών του ’30.

* Ακόμη, η ομογενοποίηση της πολιτικής γύρω από τα συμφέροντα του χρηματιστικού κεφαλαίου φέρνει και τον επιθανάτιο ρόγχο του κλασικού κοινοβουλευτισμού. Το κοινοβούλιο από χώρος διαλόγου των εκπροσώπων της άρχουσας τάξης τον 19ο αιώνα και από χώρος ρύθμισης αντικρουόμενων συμφερόντων τον 20ο αιώνα γίνεται τώρα πεδίο επικύρωσης των πιο «σκληρών» επιταγών του κεφαλαίου και μάλιστα με έναν τρόπο που φιμώνει και πετά εκτός κοινοβουλευτικής συναίνεσης όλες τις αντίθετες φωνές (βλ. διαγραφές από το ΠΑΣΟΚ το 2010-2011 κλπ). Παρατηρούμε ότι ένα τόσο ομοιογενές και αντιδημοκρατικό κοινοβούλιο ουδέποτε λειτούργησε μετά το 1974 στην Ελλάδα παρά μόνο τώρα υπό συνθήκες «έκτακτης ανάγκης». Και ας μην μας πουν ότι και μόνη η λειτουργία του κοινοβουλίου είναι απόδειξη της λειτουργίας της δημοκρατίας. Οι ΗΠΑ επί Μπους Jr, με την κοινωνία φιμωμένη από μια υπεραυταρχική νομοθεσία όπως ο Πατριωτικός Νόμος, ήταν τυπικά ένα δημοκρατικό συνταγματικό κράτος, ενώ την ίδια στιγμή προβλέπονταν κρατήσεις χωρίς σύλληψη και έκτακτα στρατοδικεία για τους τρομοκράτες. Αλλά και ο ίδιος ο Μουσολίνι διατήρησε το κοινοβούλιο ως τα τέλη της δεκαετίας του 1920. Τα συμπτώματα είναι σαφή: ο τρόπος που επιβλήθηκε η κυβέρνηση Παπαδήμου και η κυβέρνηση Μόντι από τους γερμανικούς, ευρω-ενωσιακούς και ντόπιους καπιταλιστικούς κύκλους δείχνει καθαρά ότι οι κυβερνήσεις αυτές τύποις απολαμβάνουν της εμπιστοσύνης της Βουλής ενώ στην πραγματικότητα απολαμβάνουν κυρίως της εμπιστοσύνης των χρηματιστικών κεφαλαιακών ομίλων.

* Η υποχώρηση του κοινοβουλευτισμού θα επιφέρει σε κάθε περίπτωση σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο μια στρατιωτικοποίηση και εμβάθυνση των μεθόδων κρατικής καταστολής. Ήδη οι φήμες για εκπαίδευση του στρατού προς την μορφή της καταστολής εσωτερικών ταραχών δείχνουν προς αυτήν την κατεύθυνση. Ούτως ή άλλως, θα γίνει μια προσπάθεια να στιγματιστούν ως «ακραίες» ή φιλοτρομοκρατικές οι κοινωνικές αντιστάσεις που θα αναπτυχθούν κατά των λαμβανομένων μέτρων. Αλλά και η επιστράτευση φασιστικών και παρακρατικών στοιχείων μοιάζει να είναι ιδιαίτερα πιθανή. Εδώ δεν μιλάμε για μια ήσσοννα προσαρμογή, αλλά για μια απόπειρα να μπουν σε βιοπολιτική συνθήκη εξαθλίωσης πλειοψηφικά τμήματα του πληθυσμού και για δεκαετίες με την διάλυση ουσιαστικά και αυτής της σχηματικά οριζόμενης ως «μεσαίας τάξης». Άρα, ο κοινωνικός αντίκτυπος θα υπάρξει και θα είναι μακροχρόνιος. Κρίσιμο ρόλο θα παίξει η πολιτική γραμμή της Αριστεράς και των συνδικάτων προς μια μετωπική κοινωνικοπολιτική συγκρότηση κατά της επιθετικής γραμμής του κεφαλαίου.

* Αυτό που ακόμη δεν είναι προφανές είναι η τελική μορφή που θα πάρει η ταξική πάλη των κάτω και ο κοινωνικός ανταγωνισμός υπό το Κράτος Έκτακτης Ανάγκης. Τόσο οι περυσινές κινητοποιήσεις των «πλατειών» όσο και ακόμη περισσότερο οι ανά χώρους κινητοποιήσεις –η Χαλυβουργική, το ΑΛΤΕΡ, οι συσπειρώσεις στις 24ωρες απεργίες που κηρύσσει η συνδικαλιστική γραφειοκρατία–, δείχνουν ότι ο αγώνας θα είναι μακροχρόνιος και σκληρός.

Πηγή: Red Notebook