12 Nov Ομιλία του Μπορντίγκα στην Κομμουνιστική Διεθνή-1926

Ομιλία του Αμαντέο Μπορντίγκα στην 5η Διευρυμένη Σύνοδο της ΕΕ της Κομμουνιστικής Διεθνούς στις 23-2-1926-βασικά αποσπάσματα ( πηγή : Marxists Internet Archive)
Μετάφραση-Σχόλιο : Δημήτρης Μπελαντής

Εισαγωγικό σημείωμα : Το παρακάτω κείμενο υπήρξε αντιεισήγηση του Ιταλού κομμουνιστή ηγέτη Αμαντέο Μπορντίγκα στην Διευρυμένη Εκτελεστική Επιτροπή της Κομμουνιστικής Διεθνούς, η οποία συνήλθε στην Μόσχα στις 23-2-1926 προς την Εισήγηση του Ιωσήφ Στάλιν για την διεθνή κατάσταση και τα καθήκοντα των Κομμουνιστικών Κομμάτων σε σχέση με το ζήτημα του Ενιαίου Μετώπου με τα Σοσιαλιστικά Κόμματα καθώς και με το ζήτημα της «μπολσεβικοποίησης» των ΚΚ, την οποίαν ο Μπορντίγκα ερμήνευσε ως μη αποδεκτή υπαγωγή των ΚΚ στον ασφυκτικό έλεγχο του σοβιετικού κράτους. Ο Αμαντέο Μπορντίγκα ( 1889-1970) υπήρξε ο πρώτος επικεφαλής του Κομμουνιστικού Κόμματος Ιταλίας ( σε στενή συνεργασία με τον Αντόνιο Γκράμσι) από το 1921 ως το 1924. Στην συνέχεια, διαφώνησε ριζικά με την γραμμή του Ενιαίου Μετώπου των εργατικών κομμάτων και η τάση του ηττήθηκε στο Συνέδριο της Λυών (1926) έναντι της νέας ηγετικής ομάδας Γκράμσι- Τολιάτι-Τερατσίνι-Τάσκα κ.α. Συνδέθηκε με την Αριστερή Αντιπολίτευση στο Κόμμα των Μπολσεβίκων και στην Διεθνή και απομακρύνθηκε από το ΚΚ Ιταλίας το 1930. Παρέμεινε ανενεργός ως το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Από την παράδοση του Μπορντίγκα και της ομάδας του ( αντίθεση σε εκλογές και σε συμμετοχή στα ρεφορμιστικά συνδικάτα, διεθνισμός, αντίθεση στην γραμμή των Μετώπων συνολικά και των μπλοκ της αντίστασης, θέση περί καπιταλιστικού εκφυλισμού της Σοβιετικής Ένωσης ) προέκυψε το διεθνές ρεύμα του μπορντιγκισμού. Στο παρακάτω κείμενο αξιολογούμε ως πολύ σημαντικές ιδίως τις παρατηρήσεις του για την διαφορά των δυτικών κοινωνιών και της Ρωσίας όσον αφορά την δράση των επαναστατικών κομμάτων αλλά και την επισήμανσή του για το βλαπτικό του πλήρους ιεραρχικού ελέγχου του Κόμματος των Μπολσεβίκων πάνω στην Κομμουνιστική Διεθνή στο όνομα της «μπολσεβικοποίησης» ( μετά το 5ο Συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς το 1924). Οι παρατηρήσεις του για την διαφορά Δύσης-ΕΣΣΔ , από μια ριζικά άλλη σκοπιά, θυμίζουν και τις σχετικές παρατηρήσεις του Αντόνιο Γκράμσι, με τον οποίον ο Μπορντίγκα υπήρξε συναγωνιστής και ανταγωνιστής συνάμα.

Εμείς, οι κομμουνιστές, γνωρίζουμε πολύ καλά ότι η ιστορική εξέλιξη της εργατικής τάξης πρέπει να οδηγήσει στην δικτατορία του προλεταριάτου. Αλλά αυτή είναι μια δραστηριότητα η οποία πρέπει να απασχολήσει τις ευρύτερες μάζες. Αυτές οι μάζες δεν μπορούν να κερδηθούν μόνο από την δική μας ιδεολογική προπαγάνδα. Στον ύψιστο βαθμό, όπου μπορούμε να συμβάλουμε στην διαμόρφωση της επαναστατικής συνείδησης των μαζών, θα το επιτύχουμε αυτό με την δύναμη της τοποθέτησής μας και την στάση μας σε κάθε στάδιο της εκδίπλωσης των γεγονότων. Γι’ αυτόν τον λόγο, αυτή η στάση δεν μπορεί- και δεν πρέπει- να βρίσκεται σε αντίφαση με την θέση μας σχετικά με τον τελικό αγώνα, , με άλλα λόγια , με τον σκοπό για τον οποίο το κόμμα ειδικά φτιάχτηκε. Προπαγάνδα σχετικά με έναν στόχο όπως η «εργατική κυβέρνηση» , γιά παράδειγμα, μπορεί μόνο να σπείρει σύγχυση στην συνείδηση των μαζών και ακόμη και του κόμματος και του γενικού του επιτελείου. Ασκήσαμε κριτική σε αυτήν την γραμμή από την αρχή, έτσι, θα περιοριστώ να ανακαλέσω σε γενικές γραμμές μόνο την κρίση που εκφράσαμε τότε.
Όταν η Διεθνής αντιμετώπισε τα λάθη που αυτή η τακτική είχε προκαλέσει, και ιδίως μετά την ήττα που υπέστη στην Γερμανία τον Οκτώβρη 1923, συνειδητοποίησε ότι είχε κάνει λάθος. Δεν επρόκειτο για ένα δευτερεύον ατύχημα, επρόκειτο για ένα λάθος που μας κόστισε την απώλεια της ελπίδας να κερδίσουμε μια ακόμη μεγάλη χώρα εκτός από την πρώτη, όπου η προλεταριακή επανάσταση είχε ήδη νικήσει-κάτι που θα είχε αποκτήσει τεράστια σημασία για την διεθνή επανάσταση.

Δυστυχώς, αυτό που ειπώθηκε ήταν : δεν υπάρχει καμία περίπτωση ριζικής αναθεώρησης των αποφάσεων του 4ου παγκοσμίου Συνεδρίου, είναι απλώς αναγκαίο να αντικαταστήσουμε κάποιους συντρόφους που έκαναν ορισμένα λάθη στην εφαρμογή της γραμμής του Ενιαίου Μετώπου, είναι απαραίτητο να τους εντοπίσουμε. Αυτό έγινε κυρίως στην περίπτωση της «δεξιάς πτέρυγας» του ΚΚ Γερμανίας . Κανείς δεν ήταν πρόθυμος να παραδεχτεί ότι ήταν η Διεθνής , ως ενιάιο οργανισμός, που έφερε την ευθύνη για την Γερμανία. Παρ’όλα αυτά, οι θέσεις αναθεωρήθηκαν και δόθηκε κάπως διαφορετικό περιεχόμενο στην «εργατική κυβέρνηση».
Γιατί διαφωνήσαμε με τις θέσεις του 5ου Συνεδρίου ; Κατά την άποψή μας, η αναθεώρηση που έγινε δεν ήταν ικανοποιητική, οι νέες διατυπώσεις θα έπρεπε να είναι σαφέστερες. Κυρίως, όμως, αντιταχθήκαμε στα μέτρα του 5ου Συνεδρίου, καθώς δεν εξαφάνισαν τα σοβαρά σφάλματα, καθώς δεν θεωρούσαμε ότι απλώς έπρεπε ανα περιορισθούν οι αλλαγές σε (πειθαρχικές) διαδικασίες κατά συγκεκριμένων προσώπων , και ότι χρειαζόταν μια μεταβολή στην ίδια την γραμμή της Διεθνούς. Όμως, η πλειοψηφία αρνήθηκε να ακολουθήσει αυτό το υγιές και θαρραλέο μονοπάτι. Έχουμε συχνά ασκήσει κριτική στο γεγονός ότι, ακόμη και μεταξύ μας, στο περιβάλλον όπου εργαζόμαστε, τείνει να αναπτυχθεί μια κοινοβουλευτική και διπλωματική νοοτροπία. Οι θέσεις που λαμβάνονται είναι πολύ υπεραριστερές, αλλά ακόμη και αυτοί κατά των οποίων κατευθύνονται τις αποδέχονται-με την σκέψη ότι έτσι θα αποκτήσουν οργανωτική ασυλία . Όσον αφορά εμάς, διαβάσαμε πίσω από τις λέξεις και προβλέψαμε αυτά που θα συνέβαιναν στο 50 Συνέδριο της Διεθνούς, γι’ αυτό δεν μπορούσαμε να δηλώσουμε ότι ικανοποιηθήκαμε.
1. Μπολσεβικοποίηση
Θα ήθελα, σε αυτό το σημείο, να υποστηρίξω το εξής : σε περισσότερες από μια περιπτώσεις, οι σύντροφοι υποχρεώθηκαν να αναγνωρίσουν την ανάγκη βαθιάς αλλαγής της γραμμής. Την πρώτη φορά, το ζήτημα της κατάκτησης των μαζών δεν είχε γίνει κατανοητό. Την δεύτερη φορά, επρόκειτο για το ζήτημα της τακτικής του Ενιαίου Μετώπου , έτσι ώστε κατά το Τρίτο Συνέδριο της ΚΔ ( 1921), εισήχθη μια θεμελιώδης αλλαγή της γραμμής που ακολουθιόταν ως εκείνη την στιγμή. Αλλά αυτά δεν είναι όλα. Κατά το 5ο Συνέδριο, και κατά την Διευρυμένη Σύνοδο της ΕΕ , που διεξήχθη τον Μάρτιο του 1925, για μια ακόμη φορά έγινε σαφές ότι τα πράγματα πηγαίνουν άσχημα. Ειπωθηκε εκεί : έξι χρόνια πέρασα από την ίδρυση τα Τρίτης Διεθνούς, αλλά κανένα κόμμα της δεν έτυχε ως τώρα να κάνει την επανάσταση. Τελείως αντίθετα, η καάσταση εξελίχθηκε αρνητικά και τώρα αντιμετωπίζουμε μια ορισμένη σταθεροποίηση του καπιταλισμού. Όπως και νάχει, εξηγήθηκε ότι πολλά πράγματα στην δραστηριότητα της Διεθνούς θα έπρεπε να αλλάξουν. Δεν υπήρχε ακόμη κατανόηση του τι έπρεπε να γίνει, έτσι υιοθετήθηκε το σύνθημα της μπολσεβικοποίησης. Αυτό είναι ακατανόητο. Δηλαδή, πέρασαν οκτω χρόνια από το γεγονός της νίκης των Μπολσεβίκων και τώρα πρέπει να παραδεχτούμε ότι όλα τα άλλα κόμματα δεν είναι μπολσεβικοποιημένα; Ότι χρειάζονται έναν εκτεταμένο μετασχηματισμό , ώστε να ανυψωθούν στο επίπεδο των Μπολσεβικικων κομμάτων ; Κανείς δεν το είχε ήδη αντιληφθεί αυτό ;
Γιατί δεν προβάλαμε μια διαμαρτυρία κατά του συνθήματος της «μπολσεβικοποίησης» κατά τον χρόνο του 5ου Συνεδρίου ; Γιατί κανείς δεν μπορούσε να αντιταχθεί στην τοποθέτηση ότι τα άλλα κόματα πρέπει να αποκτήσουν την επαναστατική ικανότητα , η οποία κατέστησε εφικτή των επανάσταση των Μπολσεβίκων. Αλλά τώρα πια δεν πρόκειται μόνο για ένα σύνθημα, για μια απλή φράση. Έχουμε να κάνουμε με γεγονότα και με την εμπειρία. Τώρα, μπορούμε να κάνουμε τον απολογισμό της μπολσεβικοποίησης και να δούμε σε τι συνίστατο. Επιμένων ότι αυτός ο απολογισμός είναι αρνητικός, από πολλές απόψεις. Δεν υπήρξε καμία επίλυση του προβλήματος που αντιμετωπίσθηκε προς επίλυση. Η εφαρμογή της μπολσεβικοποίησης σε όλα τα κόμματα της Διεθνούς δεν εξασφάλισε την πρόοδό τους. Οφίλω να εξετάσω το πρόβλημα από πολλές οπτικές γωνίες. Πρώτα, από αυτήν της Ιστορίας.

Έχουμε μόνο ένα κόμμα που πέτυχε την νίκη-το ρώσικο Κόμμα των Μπολσεβίκων. Το σημαντικό πράγμα για εμάς είναι να ακολουθήσουμε τον ίδιο δρόμο με εκείνον που ακολούθησε το ρώσικο κόμμα, ώστε να νικήσουμε. Σωστό, μεν, αλλά όχι επαρκές. Είναι αδιαμφισβήτητο ότι η ιστορική πορεία που ακολούθησε το ρώσικο κόμμα δεν μπορεί να περιλάβει όλες τις όψεις της ιστορικής εξέλιξεις, οι οποίες βρίσκονται μπροστά από τα άλλα κομμουνιστικά κόμματα. Το ρώσικο κόμμα –αυτό είναι γεγονός- πάλεψε σε ιδιαίτερες συνθήκες σε μια χώρα όπου η φεουδαλική απολυταρχία δεν είχε ανατραπεί ακόμη από την αστική τάξη. Μεταξύ της πτώσης του απολυταρχισμού και της κατάκτησης της εξουσίας από το προλεταριάτο, μεσολάβησε πολύ λίγος χρόνος ώστε να μπορούμε να συγκρίνουμε την εξέλιξη με εκείνη που θα αντιμετωπίσει η προλεταρικαή επανάσταση σε άλλες χώρες. Δεν υπήρξε αρκετός χρόνος, ώστε να μπορέσει να οικοδομηθεί ένα καπιταλιστικό κράτος πάνω στα ερείπια του τσαρικού και φεουδαλικού κρατικού μηχανισμού. Η εξέλιξη των πραγμάτων στην Ρωσία δεν μας προσφέρει την βασική εμπειρία που χρειαζόμαστε, ώστε να γνωρίσουμε πώς να ανατρέψουμε το σύγχρονο, φιλελεύθερο, κοινοβουλευτικό καπιταλιστικό κράτος, το οποίο έχει υπάρξει για πολλά χρόνια και διαθέτει μια μεγάλη αμυντική ικανότητα.
Από την στιγμή που αυτές οι διαφορές διαπιστώνονται, το γεγονός ότι η Ρώσικη Επανάσταση έχει επιβεβαιώσει την θεωρία μας, το πρόγραμμά μας και την αντίληψή μας για τον ρόλο της εργατικής τάξης στην ιστορική διαδικασία, είναι θεωρητικά όλο και πιο σημαντικό, στον βαθμό που η Ρωσική Επανάσταση-ακόμη και κάτω από αυτές τις ιδιαίτερες συνθήκες- πέτυχε την κατάκτηση της εξουσίας και την άσκηση της δικτατορίας του προλεταριάτου μέσω του κομμουνιστικού κόμματος. Η θεωρία του επαναστατικού μαρξισμού βρήκε εκεί την πιο σπουδαία ιστορική επιβεβαίωση. Από την ιδεολογική οπτική γωνία, αυτό έχει καθοριστική ιδεολογική αξία. Αλλά όσον αφορά τις τακτικές, αυτό δεν είναι επαρκές. Είναι αναντικατάστατης αξίας το να γνωρίζουμε πώς να επιτεθούμε στο σύγχρονο καπιταλιστικό κράτος, το οποίο αμύνεται στην ένοπλη πάλη πολύ πιο αποτελεσματικά από ό,τι η τσαρική απολυταρχία, αλλά το οποίο, επίσης, αμύνεται με την βοήθεια της ιδεολογικής κινητοποίησης και χειραγώγησης και με μια ηττοπαθή εκπαίδευση της εργατικής τάξης από την αστική. Αυτό το πρόβλημα δεν εμφανίζεται στην Ιστορία του ρώσικου κομμουνιστικού κόμματος.
Αν η «μπολσεβικοποίηση» κατανοείται ως ένα μέσο για να βρίσκει κανείς λύση σε όλα τα στρατηγικά προβλήματα του επαναστατικού αγώνα στην επανάσταση που πέτυχε να κάνει το ρώσικο κόμμα, τότε αυτή η αντίληψη για την μπολσεβικοποίηση είναι ανεπαρκής. Η Διεθνής πρέπει να διατυπώσει μια ευρύτερη αντίληψη για την έννοια αυτήν. Πρέπει να βρει λύσεις για τα στρατηγικά μας προβλήματα έξω από την ρωσική εμπειρία. Η τελευταία πρέπει μεν να αξιοποιηθεί πλήρως , τίποτε από τα χαρακτηριστικά της στοιχεία δεν πρέπει να αγνοηθεί , πρέπει συνεχώς να λαμβάνεται υπ’όψιν . Όμως χρειαζόμαστε, και συμπληρωματικά στοιχεία, τα οποία προέρχονται από την εμπειρία της εργατικής τάξης στην Δύση. Αυτό πρέπει να ειπωθεί για την μπολσεβικοποίηση, από μια ιστορική προοπτική. Η εμπειρία των τακτικών στην Ρωσία δεν μας έχει μάθει πώς να αντιπαλέψουμε την αστική δημοκρατία Δεν μας έχει παράσχει καμία ιδέα για τις δυσκολίες και τα καθήκοντα, τα οποία ο προλεταριακός αγώνας εδώ μας θέτει…..
2. Το εσωτερικό καθεστώς στο κόμμα και την Διεθνή
Και τώρα , θα περάσω σε μια άλλη όψη της μπολσεβικοποίησης : το εσωτερικό καθεστώς στο κόμμα και την Διεθνή. Εδώ, παραγματοποιήθηε μια νέα ανακάλυψη : αυτό που λείπει από τα τμήματα της Διεθνούς είναι η σιδερένια πειθαρχία των Μπολσεβίκων, όπως κατέστη παράδειγμα στα πλαίσια του ρωσικού κόμματος. Προβλέπεται μια απόλυτη απαγόρευση των τάσεων και διατάσσεται η συμμετοχή όλων των μελών του κόμματος στην κοινή κομματική δουλειά, όποια και αν είναι η γνώμη τους. Και σε αυτό το πεδίο, πιστεύω ότι το ζήτημα της μπολσεβικοποίησης έχει τεθεί με ένα πολύ δημαγωγικό τρόπο.
Αν θέσουμε την ερώτηση ως εξής : έχει ο καθένας το δικαίωμα να συστήσει μια τάση μέσα στο κόμμα ; -τότε, κάθε κομμουνιστής θα απαντήσει : όχι. Αλλά , η ερώτηση δεν μπορεί να τεθεί με αυτόν τον τρόπο. Υπάρχουν ήδη αποτελέσματα, τα οποία καταδεικνύουν ότι οι μέθοδοι που χρησιμοποιήθηκαν δεν ωφελούν ούτε το κόμμα ούτε την Διεθνή . Αυτή η ερώτηση σχετικά με την εσωτερική πειθαρχία και τις τάσεις πρέπει να προσεγγισθεί από μια μαρξιστική σκοπιά με έναν τρόπο πιο σύνθετο και αρκετά διαφορετικό. Ερωτούμαστε : τι θέλετε ; Να μοιάζει το κόμμα με κοινοβούλιο, στο οποίο ο καθένας θα έχει το δημοκρατικό δικαίωμα να παλεύει για την εξουσία και να διεκδικεί να γίνει πλειοψηφία ; Αυτός είναι ένας λάθος τρόπος να τίθεται το ζήτημα. Αν τεθεί έτσι, υπάρχει μόνο μια πιθανή απάντηση , σίγουρα δε θα συμφωνούσαμε με ένα τέτοιο γελοίο καθεστώς. Είναι σωστό το ότι πρέπει να έχουμε ένα απολύτως ενιαίο κομμουνιστικό κόμμα, το οποίο θα αποκλείει διαφορετικές αντιλήψεις στο εσωτερικό του , καθώς και διαφορετικές συγκροτήσεις ομάδων. Όμως, αυτή η θέση δεν είναι ένα δόγμα ή μια εκ των προτέρων αποδεκτή αρχή. Περισσότερο, είναι ένας στόχος προς επίτευξη κατά την εξέλιξη ενός γνήσιου κομμουνιστικού κόμματος. Αλλά αυτό είναι τότε μόνο εφικτό, όταν όλα τα ιδεολογικά, τακτικά και οργανωτικά ζητήματα έχουν τεθεί και απαντηθεί σωστά. Εντός της εργατικής τάξης, είναι οι οικονομικές σχέσεις μέσα στις οποίες υπάρχουν οι διάφορες ομάδες, οι οποίες καθορίζουνν τις δράσεις και πρωτοβουλίες του ταξικού αγώνα. Το πολιτικό κόμμα έχει τον ρόλο μα συγκεντρώσει και να ενοποιήσει όλα αυτά που οι ταξικές δράσεις έχουν ως κοινά από την σκοπιά των επαναστατικών στόχων της εργατικής τάξης διεθνώς ως ενός ενιαίου συνόλου. Η ενότητα μέσα στο κόμμα , η καταπίεση των διαφορετικών εσωτερικών απόψεων, η εξαφάνιση του αγώνα των τάσεων μεταξύ τους, θα είναι μια απόδειξη ότι το κόμμα είναι στον σωστό δρόμο για να εκτελέσει σωστά τα καθήκοντά του . Αλλά, εάν οι διαφωνίες μεταξύ των απόψεων εξακολουθο΄ν να υπάρχουν, αυτό θα αποδεικνύει ότι το κόμα δοκιμάζεται από σφάλματα. Ότι το κόμα δεν έχει την επιδεξιότητα να αντιμετωπίσει ριζικά τις εκφυλιστικές τάσεις μέσα στο εργατικό κίνημα, οι οποίες εκδηλώνονται συνήθως σε κρίσιμες στιγμές της γενικής κατάστασης. Αν κάποος αντιμετωπίζει προβλήματα πειθαρχίας, αυτό είναι ένα σύμπτωμα, το οποίο δείχνει ότι το σφάλμα υπάρχει μέσα στο κόμμα. Η πειθαρχία, στην πραγματικότητα, είναι αποτέλεσμα και όχι σημείο εκκίνησης, όχι κάποια όψη μιας αδιαμφισβήτητης τοποθέτησης. Επίσης, αυτό αντιστοιχεί στην εθελοντική φύση της εισόδου κάπιου στην οργάνωσή μας. Αυτόςείναι και ο λόγος που κάποιος κομματικός Ποιικός Κώδικας δεν αποτελεί το φάρμακο για τα συχνά φαινόμενα παραβίασης πειθαρχίας, που εκδηλώνονται στο παρόν.
Σε πρόσφατους καιρούς, ένα καθεστώς τρομοκρατίας επβλήθηκε στα κόμματά μας, ένα είδος αθλήματος, που συνίσταται σε παρεμβάσεις, καταστολές, εξαφανίσεις απόψεων, και όλα αυτά με μια ορισμένη ευχαρίστηση, σαν αυτό να ήταν το ιδεώδες ακριβώς της κομματικής ζωής. Οι πρωταθλητές αυτής της εξαιρετικής επιχείρησης φαίνονται να είναι ακόμη και πεπεισμένοι ότι αυτό αποτελεί μια απόδειξη επαναστατικής ικανότητας και ενέργειας.
Πιστεύω, αντιθέτως, ότι οι καλοί και πιστοί επαναστάτες είναι κατά κανόνα εκείνοι, οι οποίοι είναι το αντικείμενο αυτών των εκτάκτων καταπιεστικών μέτρων και οι οποίοι τα υφίστανται υπομονητικά, προκειμένου να μην καταστραφεί το κόμμα. Πιστεύω ότι αυτή η διασπάθιση ενέργειας, αυτό το άθλημα, αυτός ο αγώνας δεν έχει καμία σχέση με την επαναστατική δουλειά που πρέπει να γίνει. Θα έρθει η μέρα που θα χρειαστεί να ανατρέψουμε και να καταστρέψουμε τον καπιταλισμό, και σε αυτό ακριβώς το πεδίο θα πρέπει το κόμμα να ασκήσει την επαναστατική του ενέργεια. Δεν θέλουμε την αναρχία μέσα στο κόμμα, αλλά ούτε θέλουμε ένα καθεστώς συνεχών διοικητικών μέτρων και αντιποίνων , πράγμα που αποτελεί την πλήρη άρνηση της κομματικής ενότητας και συνοχής.
Προς στιγμήν, τα πράγματα παρουσιάζονται ως εξής : η κεντρική ηγεσία πάντοτε θα υπάρχει και θα κάνει ό,τι θέλει , καθώς, όποτε λαμβάνει μέτρα κατά οποιουδήποτε τοποθετείται εναντίον της ή εξαφανίζει την «συνωμοσία» και την αντιπολίτευση, βρίσκεται πάντα σε σωστή θέση. Αλλά η αξία δεν βρίσκεται στην καταπίεση της εξέγερσης , το σημαντικό είναι να μην υπάρχει το έδαφος για εξέγερση μέσα στο κόμμα. Η κομματική ενότητα πρέπει να δικαιώνεται από τα αποτελέσματα που επιδιώκει , όχι από καθεστώτα απειλών και τρομοκρατίας. Χρειαζόμαστε κυρώσεις στα καταστατικά μας, αυτό είναι σαφές. Αλλά, αυτές πρέπει να συνιστούν εξαίρεση, όχι τον ομαλό κανόνα και την γενική διαδικασία μέσα στο κόμμα. Αν κάποια στοιχεία εγκαταλείπουν ριζικά το κοινό μονοπάτι, πρέπει να λαμβάνονται μέτρα εναντίον τους. Αλλά, όταν η καταφυγή σε πειθαρχικά μέτρα γίνεται ο κανόνας μέσα σε μια κοινωνία, αυτό αποδεικνύει ότι η κοινωνία δεν είναι ακριβώς τέλεια. Οι κυρώσεις πρέπει να ασκούνται κατ’ εξαίρεση , δεν πρέπει να αποτελούν τον κανόνα, ένα άθλημα, ένα ιδεώδες της ηγεσίας. Αν θέλουμε να αποτελέσουμε ένα ισχυρό και στέρεο μπλοκ, με την πραγματική σημασία της λέξης, αυτό πρέπει να αλλάξει ριζικά.
Οι θέσεις που προτείνονται εδώ ( εννοεί κατά την συνεδρίαση της Εκτελεστικής Επιτροπής) περιέχουν λίγς όμορφες φράσεις προς αυτήν την κατεύθυνση. Λίγη παραπάνω ελευθερία παραχωρείται. Όμως, ίσως αυτό συμβαίνει πολύ αργά.
Πιθανόν, υπάρχει η σκέψη ότι είναι ασφαλές να παραχωρηθεί λίγη ελευθερία παραπάνω σε ανθρώπους που έχουν ήδη τσακιστεί και δεν μπορούν πιά να κουνήσουν τα χέρια και τα πόδια τους. Όμως, ας αφήσουμε τις θέσεις και ας κοιτάξουμε τα πραγματικά δεδομένα. Πάντοτε λεγόταν ότι τα κόμματά μας πρέπει να οικοδομηθούν επί της αρχής του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού. Δεν θα ήταν , ίσως, αρνητικό, αν μμπορούσαμε ννα βρούμε ένα άλλο όρο εκτός από την «δημοκρατία»-όμως, ο όρος εισήχθη από τον Λένιν. Πώς επιτυγχάνεται ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός ; προφανώς, μέσα από την επιλογή όλων των ηγετικών στελεχών και την ακρόαση/συμμετοχή της μεγάλης μάζας του κόμματος σε ορισμένα κρίσιμα ερωτήματα.
Σίγουρα, μπορεί να υπάρξουν και εξαιρέσεις από αυτόν τον κανόνα σε ένα επαναστατικό κόμμα. Επιτρέπεται να δηλώσει η ηγεσία σε μια ορισμένη συγκυρία τα ακόλουθο : το κόμμα, υπό ομαλές σνθήκες, σύντροφοι, θα ζητούσε την γνώμη σας. Όμως, λόγω του γεγονότος΄τι η πάλη κατά τω εχθρών μας έχει εισέλθει σε ένα επικίνδυνο στάδιο και δεν υπάρχει λεπτό για χάσιμο, αποφασίζουμε να δράσουμε χωρίς να σας συμβουλευτούμε.
Όμως, αυτό που είναι επικίνδυνο είναι να δοθεί η εντύπωση της διαβούλευσης, όταν αυτό που πραγματικά συμβαίνει είναι μια πρωτοβουλία που λαμβάνεται εκ των άνω. Αυτό γίνεται για να υπάρξει καταχρηστική χειραγώγηση του κομματικού μηχανισμού και του κομματικού τύπου εκ μέρους της ηγεσίας. Στην Ιταλία, είπαμε ότι αποδεχόμαστε την δικτατορία της ηγεσίας ( εννοεί : της πλειοψηφικής ηγετικής ομάδας γύρω από τον Γκράμσι ), αλλά καταδικάζουμε τέτοιες «τζολιτιανές» μεθόδους . Γιατί η αστική δημοκρατία είναι ακριβώς μια μέθοδος εξαπάτησης. Και μπορεί να είναι αυτό το είδος δημοκρατίας εκείνο που μας παραχωρείτε μέσα στο κόμμα; Μπορεί να είναι αυτό που επιδιώκετε να επιτύχετε ; Τότε, θα πούμε ότι η καθαρά δικτατορία ( εννοεί : η αυταρχική επιβολή της κομματικής ηγεσίας) θα ήταν προτιμότερη, αφού , τουλάχιστον, αυτή δεν αποκρύπτει την ουσία της με υποκριτικό τρόπο. Αυτό, όμως, που πρέπει να εισαχθεί είναι μια γνήσια μορφή δημοκρατίας, με άλλα λόγια μια μορφή που επιτρέπει στην κομματική ηγεσία να χρησιμοποιεί τον μηχανισμό του κόμματος μόνο για καλούς σκοπούς.
Διαφορετικά, δεν μπορεί να αποκλεισθεί η νοσηρότητα και η δυσλειτουργία μέσα στο κόμμα , ιδίως μέσα στην εργατική τάξη. Πρέπει να έχουμε ένα υγιές εσωκομματικό καθεστώς. Είναι απολύτως αναγκαίο να μπορεί το κόμμα να έχει την δυνατότητα να διαμορφώσει συλλογικά μια άποψη και να την διατυπώσει δημόσια…..
Η δημιουργία μιας φράξιας αποδεικνύει ότι κάτι πηγαίνει στραβά μέσα στο κόμμα. Για να θεραπεύσεις τον άρρωστο, είναι απαραίτητο να αναζητήσεις τις ιστορικές αιτίες, οι οποίες γέννησαν την ανωμαλία, και οι οποίες καθόρισαν την τάση να διαμορφωθεί μια φράξια εν προκειμένω. Οι αιτίες βρίσκονται στα ιδεολογικά και πολιτικά λάθη του κόμματος. Οι φράξιες δεν αποτελούν την ασθένεια από μόνες τους παρά μόνο το σύμπτωμα. Αν κάποιος επιθυμεί να θεραπεύσει τον ασθενή οργανισμό, δεν πρέπει, απλώς, να αντιμετωπίσει τα συμπτώματα, αλλά να ανακαλύψει τις αιτίες της νόσου. Επιπλέον, στις περισσότερες περιπτώσεις επρόκειτο για ομάδες συντρόφων που δεν επιχειρούσαν να φτιάξουν μια κλειστή ομάδα ή οτιδήποτε συναφές. Αυτό που όντως συνέβαινε ήταν ομάδες γνώμης, τάσεις που επεδίωκαν να εκφραστούν στα πλαίσια της κανονικής, σταθερής και συλλογικής λειτουργίας του κόμματος. Η μέθοδος του κυνηγιο΄λυ των φραξιών , τωων εκστρατειών καταπολέμησης σκανδάλων, της αστυνομικής παρακολούθησης και δυσπιστίας απέναντι στους συντρόφους, μέθοδοι, οι οποίες στην πραγματικότητα αντιπροσωπεύουν τον χειρότερο φραξιονισμό, που αναπτύσεται στα υψηλότερα κλιμάκια της ηγεσίας του κόμματος, μπορούν μόνο να έχουν ως αποτέλεσμα την επιδείνωση της κατάστασης του κινήματός μας και την ώθηση κάθε αντικειμενικής κριτικής προς την κατεύθυνση του φραξιονισμού. Αυτές οι μέθοδοι δεν μπορούν να εγγυηθούν την εσωτερική ενότητα του κόμματος, παρά μόνο να το παραλύσουν και να το καταστήσουν ανίκανο. Ένας ριζικός μετασχηματισμός αυτών των μεθόδων δουλειάς είναι απολύτως αναντικατάστατος. Αν δεν θέσουμε ένα τέλος σε όλα αυτά, οι συνεπειες θα είναι πολύ σοβαρές. ….
Η επέμβαση του κέντρου της Κομμουνιστικής Διεθνούς στις υποθέσεις των εθνικών τμημάτων υπήρξε, λοιπόν, σε πολλές περιπτώσεις ατυχής. Αποδοκιμάζω, συνεπώς, τις μεθόδους της Διεθνούς, τις σχέσεις της με τις εθνικές ηγεσίες και τον τρόπο διαμόρφωσης των (εθνικών) ηγετικών οργάνων. Ήδη, άσκησα κριτική στις μεθόδους δουλειάς μας κατά το τελευταίο Συνέδριο. Δεν υπάρχει πραγματική συλλογική δουλειά στα ηγετικά μας όργανα και στα συνέδριά μας. Το κέντρο της Διεθνούς εμφανίζεται σχετικά ξένο προς τα εθνικά μας τμήματα, χειραγωγώντας την συζήτησε σε κάθε ένα από αυτά και επιλέγοντας στο καθένα μιαν ομάδα προς υποστήριξη.
Αυτό το «εθνικό» κέντρο υποστηρίζεται σε όλα τα σημαντικά τμήματα από τα άλλα τμήματα, τα οποία ελπίζουν να τύχουν καλύτερης μεταχείρισης, όταν έλθει η σειρά τους. Οι διάφορες «εθνικές» ηγετικές ομαδοποιήσεις διαμορφώνονται στην βάση αυτής της «επιλογής του σωστού αλόγου». Οι άνθρωποι μας λένε : η διεθνής ηγεσία προέρχεται από την ηγεμονία του ρώσικου κόμματος, πράγμα που δικαιολογείται από το γεγονός ότι αυτό έκανε την επανάσταση και αυτό φιλοξενεί το επιτελείο της Διεθνούς. Γι’ αυτό, είναι πολύ σημαντικό να δίνουμε ιδιαίτερη προσοχή σε αποφάσεις που λαμβάνονται από το ρώσικο κόμμα, το οποίο είναι ο ηγέτης μας. Αλλά τότε ανακύπτει το πρόβλημα με ποιόν τρόπο το ρώσικο κόμμα επιλύει τα διεθνή ζητήματα. Αυτή είναι μια ερώτηση την οποία έχουμε κάθε δικαίωμα να διατυπώσουμε.
Από τότε που συνέβησαν τα πιο πρόσφατα γεγονότα, από την τελευταία απόφαση, η βάση του όλου συστήματος δεν είναι πιά επαρκώς σταθερή. Κατά την τελευταία συζήτηση στο ρώσικο κόμμα, παρακολουθήσαμε συντρόφους, οι οποίοι ισχυρίζονται ότι έχουν την ίδια γνώση του Λενινισμού, και οι οποίοι έχουν αναντίρρητα το ίδιο δικαίωμα να μιλούν στο όνομα της μπολσεβίκικης επαναστατικής παράδοσης, να χρησιμοποιούν αναφορές από τον έναν κατά του άλλου σε αντιπαράθεση και ο καθένας να ερμηνεύει την ρώσικη εμπειρία προς όφελός του. Χωρίς να εισέλθω στην ουσία της συζήτησης, είναι αυτό το αναμφισβήτητο γεγονός που θέλω εδώ να παρουσιάσω. Σε μια συγκυρία σαν κι αυτήν, ποιος θα πάρει τις αποφάσεις γιά τα διεθνή ζητήματα ; Δεν μπορεί να δοθεί πια η απάντηση η μπολσεβίκικη Παλαιά Φρουρά, διότι αυτή η απάντηση οδηγεί πρακτικά σε αντιφατικές απαντήσεις. Συνεπώς, η βάση του όλου συστήματος δεν προσφέρεται για μια αντικειμενική διερεύνηση.
Όμως, αυτό σημαίνει ότι είναι σαφώς αναγκαίο να αναζητηθεί μια διαφορετική λύση. Μπορεί να συγκρίνουμε την διεθνή μας οργάνωση με μία πυραμίδα. Αυτή η πυραμίδα πρέπει να έχει μια κορυφή, καθώς και πλευρές που συγκλίνουν προς αυτήν την κορυφή. Με αυτόν τον τρόπο πρέπει να αναπαραστήσουμε την ενότητά μας και τον αναγκαίο συγκεντρωτισμό. Όμως, σήμερα, ως αποτέλεσμα των τακτικών μας, η πυραμίδα στηρίζεται με τρόπο επικίνδυνο πάνω στην κορυφή της.
Πρέπει να αναστραφεί και να σταθεί και πάλι πάνω σην βάση της , ώστε να είναι σταθερή ξανά. Συνεπώς, το συμπέρασμά μας σχετικά με την διαδικασία μπολσεβικοποίησης συνίσταται στο ότι δεν πρέπει να είμαστε ευχαριστημένοι με απλές τροποποιήσει δευτερεύουσας φύσης, αλά το όλο οικοδόμημα πρέπει να τροποποιηθεί από την κορυφή έως την βάση. Η αριστερή κυβέρνηση….. Ποια είναι τα καθήκοντά μας για το μέλλον ; Αυτή η συνέλευση δεν μπορεί να ασχοληθεί σοβαρά με το βασικό πρόβλημα χωρίς να αντιμετωπίσει, στις πλήρεις διαστάσεις του και σε όλη την βαρύτητά του, το θεμελιώδες ζήτημα των ιστορικών σχέσεων ανάμεσα στην Σοβιετική Ρωσία και τον καπιταλιστικό κόσμο. Από κοινού με το πρόβλημα της διεθνούς στρατηγικής του προλεταριάτου, το πρόβλημα του διεθνούς αγροτικού κινήματος, το πρόβλημα των αποικιοκρατούμενων και καταπιεσμένων λαών, το ερώτημα της κρατικής πολιτικής του Ρώσικου Κομμουνιστικού Κόμματος είναι σήμερα το σπουδαιότερο όλων για εμάς. Το Ρώσικο κόμμα πρέπει να μελετήσει το ζήτημα της αλληλεπίδρασης των τάξεων στην Ρωσία, να λάβει τα αναγκαία μέτρα για να ελέγξει την επιρροή των αγροτών και των αστικοποιούμενων μικροαστικών στρωμάτων και να προστατέψει το ίδιο από τις εξωτερικές πιέσεις, συμπεριλαμβανομένων των στρατιωτικών πιέσεων. Καθώς κάποια ταξική ανατροπή δεν έχει προχωρήσει σε άλλες χώρες εκτός από την Σοβιετική Ρωσία, είναι απαραίτητο να συνδυασθεί η πολιτική στην Ρωσία τόσο στενά όσο το δυνατόν περισσότερο με την διεθνή επαναστατική πολιτική του προλεταριάτου.
Δεν σκοπεύω να εισέλθω σε βάθος στο ζήτημα εδώ , αλλά επιμένω στο ότι σε αυτόν τον αγώνα , ναι, πρέπει να βασιστούμε πρώτα και κύρια πάνω στην ρώσικη εργατική τάξη και το κομμουνιστικό της κόμμα, αλλά , όμως, είναι επίσης κεφαλαιώδους σημασίας ότι πρέπει, επίσης, να βασιστούμε πάνω στο προλεταριάτο των καπιταλιστικών χωρών, του οποίου το ταξικό ένστικτο καθορίζεται σε άμεση συνάφεια με τον ταξικό του αντίπαλο. Το πρόβλημα της ρωσικής πολιτικής δεν μπορει να επιλυθεί αποκλειστικά στα στενά πλαίσια του ρωσικού κινήματος μόνο, η άμεση συνεργασία όλης της Κομμουνιστικής Διεθνούς είναι απολύτως ουσιώδης για τον σκοπό αυτόν. Χωρίς αυτήν την συνεργασία, όχι μόνο η επαναστατική στρατηγική στην Ρωσία αλλά και οι δικές μας πολιτικές στα καπιταλιστικά κράτη διακυβεύονται σοβαρά. Μπορεί να αναδυθεί μια τάση να αμβλυνθεί ο ρόλος και ο χαρακτήρας των κομμουνιστικών κομμάτων. Βρισκόμαστε ήδη υπό επίθεση, όχι μέσα από τις δικές μας γραμμές, αλλά από την πλευρά της σοσιαλδημοκρατίας και άλλων οπορτουνιστικών κύκλων. Σχετική με αυτό ο πρόβλημα είναι η καμπάνια μας για την συνδικαλιστική διεθνή ενότητα και η στάση μας προς την Δεύτερη Διεθνή. Συμφωνούμε όλοι εδώ ότι τα κομμουνιστικά κόμματα οφείλουν να διατηρήσουν την επαναστατική τους ανεξαρτησία. Όμως, είναι σημαντικό να προειδοποιήσουμε για την πιθανή ανάδυση μιας τάσης να αντικατασταθούν τα κομμουνιστικά κόμματα από οργανισμούς πλατύτερους, οι οποίοι δεν θα έχουν στενά ταξικούς σκοπούς αλλά θα είναι πολιτικά πιο ουδέτεροι. Στην παρούσα κατάσταση, είναι αδιαμφισβήτητο καθήκον μας να υπερασπίσουμε τον διεθνή και κομμουνιστικό χαρακτήρα της κομματικής μας μορφής απέναντι σε κάθε λικβινταριστική τάση.
Στην συνέχεια των κριτικών που ασκήσαμε, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι η Διεθνής, έτσι όπως λειτουργεί σήμερα, είναι επαρκώς εξοπλισμένη για τον διπλό της σκοπό ,να επεξεργασθεί ομοίως μια σωστή στρατηγική για την Ρωσία και για τις άλλες χώρες ; Μπορούμε για παράδειγμα, να απαιτήσουμε μια άμεση συζήτηση για όλα τα ρώσικα προβλήματα, στα πλαίσια αυτής της συνέλευσης; Αυτή η ερώτηση πρέπει , αλλοίμονο, να απαντηθεί αρνητικά. Είναι απολύτως αναγκαίο να πραγματοποιηθεί μια σοβαρή αναθεώρηση του εσωτερικού καθεστώτος των κομμάτων μας και να εντάξουμε στον άμεσο προγραμματισμό μας τα προβλήματα των τακτικών σε διεθνή κλίμακα και της κρατικής πολιτικής στην ΕΣΣΔ . Όμως η επίλυση αυτών των ζητημάτων προϋποθέτει μια νέα πορεία , με απολύτως νέες μεθόδους. Στην εισήγηση και στις θέσεις που προτάθηκαν , δεν βρίσκουμε την ελάχιστη και αναγκαία βάση γιά να επιλυθούν αυτά τα ζητήματα. Αυτό που χρειαζόμαστε δεν είναι η επίσημη πλαστή αισιοδοξία. Πρέπει να κατανοήσουμε ότι δεν χρειάζονται μικρές διορθώσεις – του είδους που είδαμε συχνά να εισάγονται στα εσωτερικά καθεστώτα των κομμάτων μας- αλλά εκείνες ακριβώς που θα μας εφοδιάσουν για να αντιμετωπίσουμε τα μεγαλειώδη καθήκοντα, τα οποία ανατίθενται στο γενικό επιτελείο της διεθνούς επανάστασης…..
Ομιλία του Μπορντίγκα στην 9η Συνεδρίαση της Συνόδου , την 25η Φεβρουαρίου 1926. … Ολοκληρώνω την τοποθέτησή μου, σύντροφοι. Όσον αφορά το εσωτερικό καθεστώς της Διεθνούς και την ανατροπή της πυραμίδας, καθως και το ζήτημα των τάσεων και φραξιών, δεν μπορώ να απαντήσω εδώ πλήρως στα όσα είπε ο σύντροφος Μπουχάριν. Ερωτώ, όμως, το εξής : θα υπάρξει στο μέλλον κάποια μεταβολή στις εσωτερικές μας σχέσεις ; ( εννοεί στις σχέσεις μεταξύ των ΚΚ και της Διεθνούς). Αυτή η Σύνοδος της Ολομέλειας της ΕΕ της ΚΔ αποδεικνύει όντως ότι θα ακολουθηθεί ένα νέο μονοπάτι ή όχι ; Κατά την ιδια στιγμή όπου μας δίδεται η διαβεβαίωση ότι θα σταματηθεί η εσωτερική τρομοκρατία μέσα στα ΚΚ, ακούμε τοποθετήσεις από Γάλλους και Ιταλούς συντρόφους, οι οποίες μας γεμίζουν με αμφιβολία. Θα περιμένουμε να δούμε να δράτε όπως δηλώσατε.
Από την πλευρά μου, πιστεύω ότι το κυνήγι κατά του ονομαζόμενου φραξιονισμού θα συνεχιστεί και θα αποδώσει τα ίδια αποτελέσματα, όπως αυτά που έχει αποδώσει μέχρι σήμερα. Το βλέπουμε αυτό από τις μεθόδους που υιοθετούνται για την επίλυση του γερμανικού ζητήματος ( εννοεί : την σταδιακή απομάκρυνση των ζηνοβιεφικών ηγετών του γερμανικού ΚΚ Ρουθ Φίσερ και Αρκάντι Μασλόφ και την αντικατάστασή τους από την ηγεσία Ταίλμαν, πιο φιλική προς την σταλινική ηγετική ομάδα) καθώς και άλλων. Πρέπει να το πω αυτό, ότι δηλαδή, κατά την άποψή μου, η μέθοδος της προσωπικής ταπείνωσης κάποιων στελεχών είναι αξιοθρήνητη, ακόμη και αν πρόκειται να αξιοποιηθεί για την αντιμετωπις στελεχών που πρέπει να καταπολεμηθούν σθεναρά. Δεν το θεωρώ επαναστατικό –και πιστεύω ότι η πλειοψηφία όλων αυτών που αποδεικνύουν την ορθοδοξία τους με το να χλευάζουν καταδιωγμένους και ήδη «τσακισμένους» αμαρτωλούς μπορεί να αποτελείται κάλλιστα από προηγούμενους υποβαθμισμένους οπορτουνιστές ( εννοεί : που τώρα ζητούν εύσημα νομιμοφροσύνης) . Γνωρίζουμε ότι αυτές οι μέθοδοι ήδη εφαρμόστηκαν –και θα ξαναεφαρμοσθούν- κατά συντρόφων, οι οποίοι όχι μόνο είχαν ένα επαναστατικό παρελθόν , αλλά παραμένουν πολύτιμοι αγωνιστές για τους αγώνες που έρχονται. Αυτή η μανία για αυτοκαταστροφή πρέπει να σταματήσει, αν πραγματικά προσδοκούμε να υπάρξει μια ηγεσία του επαναστατικού αγώνα του προλεταριάτου.
Γι’ αυτόν τον λόγο, το θέαμα αυτής της Συνόδου της Ολομέλειας της ΕΕ με γέμισε με σκοτεινά συναισθήματα όσον αφορά τις προωθούμενες αλλαγές μέσα στην Διεθνή. Συνεπώς, θα ψηφίσω κατά του Σχεδίου Απόφασης που έχει ήδη αποτελέσει αντικείμενο εισήγησης.
Πρόταση στην 20η Συνεδρίαση. Επιθυμώ να υποβάλω την θέση μου για την συζήτηση των ρωσικών ζητημάτων σε γραπτή μορφή. Είναι θεμιτό να παρατηρήσει κανείς ότι αυτή η Ολομέλεια της ΕΕ της ΚΔ δεν συζήτησε τα ρωσικά ζητήματα και δεν έχει ούτε την δυνατότητα ούτε και την απαιτούμενη προετοιμασία για να πράξει κάτι τέτοιο. Αυτό μου παρέχει κάθε δικαίωμα να συμπεράνω ότι αυτό είναι ένα αποτέλεσμα της εσφαλμένης γενικής πολιτικής της Διεθνούς, η οποία αντιστοιχεί σε «δεξιού» χαρακτήρα αποκλίσεις.
Αυτό είναι ακριβώς αυτό που παρατήρησα κατά την πρώτη ομιλία μου, κατά την γενική πολιτική συζήτηση.
Συνεπώς, προτείνω το επόμενο Διεθνές Συνέδριο τη Διεθνούς να πραγματοποιηθεί το επόμενο καλοκαίρι. Η δε ημερήσια διάταξη αυτού να αφορά ακριβώς το ζήτημα των σχέσεων μεταξύ αφενός του επαναστατικού αγώνα του διεθνούς προλεταριάτου και αφετέρου του ρωσικού κράτους και του Κομμουνιστικού Κόμματος της ΕΣΣΔ. Είναι αυτονόητο το ότι η συζήτηση αυτών των προβλημάτων οφείλει να προετοιμασθεί επιμελώς, σε όλα τα εθνικά τμήματα της Διεθνούς.
( η παραπάνω πρόταση μεταφέρθηκε, κατά ομόφωνη συμφωνία, στο Προεδρείο).