25 Feb Ο Στάλιν στην Κολιμά “2017”
Εκδότης ΤΟΠΟΣ (ΜΟΤΙΒΟ ΕΚΔΟΤΙΚΗ)
Στην μεγάλη διαμάχη για την διαδοχή του Λένιν στην ηγεσία των μπολσεβίκων και του σοβιετικού κράτους, επικράτησε γρήγορα ο Στάλιν. Το γεγονός αυτό, σχετικά αναμενόμενο με όρους ισχύος, δεν ήταν νομοτελειακά αναγκαστικό καθώς η Ιστορία συνδυάζει την ανάγκη με την ενδεχομενικότητα. Η πιθανότητα να είχαν νικήσει οι πολιτικές δυνάμεις γύρω από τον Τρότσκι και τους συμμάχους του ήταν μια υπαρκτή ιστορική δυνατότητα ως τα μέσα της δεκαετίας του 1920.
Το μυθιστόρημα του Δ. Μπελαντή έχει σαν αφετηρία του αυτό το ενδεχόμενο. Ο Στάλιν βρίσκεται εκτοπισμένος στο γκουλάγκ της Κολιμά. Ο πρώην ηγέτης πρέπει να συνδυάσει τις δεξιότητές του για να επιζήσει και να αντιστρέφει την ροή της Ιστορίας, αναδεικνύοντας πλευρές της ψυχικής δύναμής του αλλά και του πιο σκληρού, λαϊκού και ίσως λούμπεν υποστρώματος της προσωπικότητάς του. Η εξέγερση των οπαδών του στην Κολιμά, τις πρώτες μέρες του 1936, θα φέρει τα πάνω-κάτω.
Ο Μπέρια, αναλαμβάνει πραξικοπηματικά την ηγεσία των μπολσεβίκων και προσπαθεί με κάθε τρόπο να καταστείλει την σταλινική ανταρσία. Η Σοβιετική Ένωση διχοτομείται σε Δυτική (υπό την ηγεσία αρχικά του Μπέρια και μετά του Μολότοφ) και Ανατολική (υπό την ηγεσία του Στάλιν). Ο Β’ Εμφύλιος Πόλεμος με πρωταγωνιστές “παλιούς συντρόφους εν όπλοις” είναι ανελέητος… Οι 44 μέρες που διάρκεσε θα συγκλονίσουν ολόκληρο τον κόσμο.
Στο τέλος τίποτα δεν θα είναι όπως πριν. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)
Λεπτομέρειες
Αουσβιτς Μάρτιος 2018
Θανάσης Σκρουμπέλος
Σοβιετική Ένωση χωρίς Στάλιν
Λέων Τρότσκι και Ιωσήφ Στάλιν
Το σύγχρονο ιστορικό μυθιστόρημα συνήθως προσπαθεί να ξαναδιαβάσει την Ιστορία αλλιώς, με νέα πρίσματα και δομές ερμηνείας. Αλλά συνάμα, ενίοτε, επιχειρεί να ξαναγράψει την Ιστορία, διερευνώντας το γνωστό «what if», δηλαδή το τι θα συνέβαινε αν οι εξελίξεις έπαιρναν άλλο δρόμο. Με αυτόν τον τρόπο εξετάζονται πιθανές προοπτικές της ανθρωπότητας, μελετώνται εναλλακτικά πολιτικά αφηγήματα και τίθενται επί τάπητος οι εθνικές και κοινωνικές επιλογές.
Τέτοιου είδους κείμενα ονομάζονται στο εξωτερικό «ουχρονίες», καθώς προτείνουν ιστορικά σενάρια που δεν έχουν επικρατήσει, αλλά έχουν μια δυνητικότητα, η οποία δείχνει πολλά για την ανθρώπινη ιστορία.
Δημήτρης Μπελαντής, «Ο Στάλιν στην Κολιμά», Μυθιστόρημα, Τόπος, 2017, Σελ. 460
Μια τέτοια εναλλακτική τροπή, που συνδυάζει το ιστορικό μυθιστόρημα με τη δημιουργική (επιστημονική) φαντασία, επινοεί ο Δημήτρης Μπελαντής. Τι θα συνέβαινε λοιπόν, αν, αντί να επικρατήσει στον σοβιετικό Εμφύλιο της δεκαετίας του ’20 ο Στάλιν, μετά τον θάνατο του Λένιν, ανέβαινε στην εξουσία ο Τρότσκι (και ο Ράντεκ); Πιθανόν οι τελευταίοι θα εφάρμοζαν ανάλογη πολιτική πυγμής, εξόντωσης των πολιτικών αντιπάλων, αστυνομοκρατία και βία, γκουλάγκ και παιχνίδια εξουσίας για «μια διαρκή επανάσταση».
Κι ο Στάλιν; Μα θα εξοριζόταν στην παγωμένη σιβηρική Κολιμά (απόηχος του Βαρλαάμ Σαλάμοφ), για να μην οργανώσει την αντεπανάσταση εις βάρος της τροτσκιστικής κομμουνιστικής εξουσίας που ακολουθεί τα χνάρια του Λένιν!
Η αφήγηση εστιάζει στο 1936, όταν ο Στάλιν φτάνει στην Κολιμά, και με αναδρομές εξιστορεί το ιστορικό της ανατροπής του Πατερούλη από τους τροτσκιστές. Μέχρις ενός σημείου τα πραγματικά γεγονότα παρατίθενται αναλλοίωτα, αλλά από ένα σημείο και μετά η εναλλακτική πορεία της Ιστορίας παίρνει κεφάλι.
Κι ο Δ. Μπελαντής καταφέρνει να εναλλάσσει το πραγματικό με το φανταστικό, όπως λ.χ. ο γενικός γραμματέας Καρλ Ράντεκ ονειρεύεται τη δίκη που θα υφίστατο, αν επικρατούσε ο Στάλιν! Τελικά, ο Ιωσήφ Βισαριόνοβιτς πετυχαίνει να οργανώσει τη δική του σιβηριανή εξέγερση και να τεθεί επικεφαλής της Ανατολικής Σοβιετικής Ενωσης, ενώ την ίδια ώρα ο Λαβρέντι Μπέρια αναρριχάται πραξικοπηματικά στην εξουσία της Δυτικής ΕΣΣΔ.
Η αληθοφάνεια του έργου, στηριγμένη στην πυκνή μαρξιστική και σοβιετική ορολογία (αν και απουσιάζουν ρωσικές λέξεις που θα έκαναν πιο πετυχημένη τη σύνθεση), τα ονόματα των συντρόφων, οι τακτικές των πολιτικών και των στρατιωτικών κ.λπ. εισάγουν τον αναγνώστη κατ’ αρχάς στο ιστορικό περικείμενο της εποχής.
Σε δεύτερη φάση τον εισάγουν στον πολιτικό προβληματισμό, στις εμφύλιες έριδες, στις ιδεολογικές διαφορές, στον λόγο της εξουσίας (όποιος την έχει) και στη σκέψη των κρατούμενων –σαν να διαβάζεις το «Μηδέν και το άπειρο» του Αρθουρ Κέσλερ–, κι έτσι τον καταβυθίζουν στο βαθύ σοβιετικό παρασκήνιο της επανάστασης, που εν τέλει έγινε δικτατορία.
Η δράση μοιράζεται έντεχνα ανάμεσα στις καταιγιστικού ρυθμού πράξεις και στους ρητορικούς διαλόγους μεταξύ των πάμπολλων πρωταγωνιστών, οι οποίοι έτσι –κάτι ανάλογο με τις θουκυδίδειες δημηγορίες– ξεδιπλώνουν την ιδεολογία αλλά και τη στυγνή σκέψη τους, που άλλοτε είναι στωική και κυνική κι άλλοτε ρεαλιστικά προσγειωμένη.
Τελικά, ποια συμπεράσματα, ιστορικά και υπαρξιακά, εξάγει ο αναγνώστης από το ταξίδι στο αρχιπέλαγος των σοβιετικών ερίδων; Αφ’ ενός ότι, ασχέτως ιδεολογίας, στάσης και φύσης, οι ηγέτες και οι ηγετίσκοι λειτουργούν όταν έχουν την εξουσία ως τύραννοι, ως άνθρωποι που ξέρουν ότι μόνο με τη σιδηρά πυγμή μπορούν να επιβάλουν τη θέλησή τους και ότι η δημοκρατία των σοβιέτ είναι μόνο τυπική.
Η εξουσία δίνει δύναμη και επιβάλλει δύναμη ώστε να παραμείνει αλώβητη. Αφ’ ετέρου, πολλοί από αυτούς «δεν σπάνε» όχι μόνο από ηρωικό ιδεαλισμό αλλά κι από μια ιδιοτελή μανία να ορθώσουν ανάστημα στους αντιπάλους. Ηρωες μαζί κι αρνητικοί ήρωες, υστερόβουλοι και συνάμα θιασώτες των πιστεύω τους, στυγνοί εκβιαστές και παράλληλα στοχοπροσηλωμένοι στις μακροπρόθεσμες επιδιώξεις τους.
Τέτοιοι βυζαντινισμοί που φέρνουν τον έναν σφετερισμό της θέσης του γενικού γραμματέα μετά τον άλλο οδηγούν την εμφύλια σύγκρουση στα άκρα, με το κουμπί των πυρηνικών σε ετοιμότητα, όσο κι αν ο Αϊνστάιν δεν ενέδωσε στις πιέσεις του Στάλιν. Και τα άκρα ήταν η καταστροφή, η αλληλοεξόντωση των αλαζόνων ηγετών, ίσως και καλύτερα, αφού κατόπιν η ΕΣΣΔ άλλαξε ρότα και απετράπησαν ο ολοκληρωτισμός, οι εξορίες και η τρομοκράτηση του λαού.
Ο συγγραφέας οραματίζεται μια άλλη Σοβιετική Ενωση, όπου δεν θα αλληλοτρώγονται οι αρχομανείς ηγέτες της, αλλά θα επικρατήσει μια γνήσια δημοκρατία των σοβιέτ.
Πηγή: Εφημερίδα Συντακτών